O salamandrach część 1

Beskidzkasalamandra ? „ Aleś sobie gościu wymyślił” –  być może ktoś z Was tak sobie  pomyślał . O co właściwie chodzi w adresie strony i w e-mailu ?  Zwykła moda na oryginalność ? Kaprys ? A może zauroczenie  urodą i niesamowitymi tajemnicami , którą kryją te przepiękne zwierzęta ? Zapraszam do lektury , w której  spróbuję wyjaśnić co takiego wyjątkowego mają w sobie te czarujące stworzenia , i dlaczego tak mnie zauroczyły. Jednymi z niewielu symboli nieskażonej ludzką działalnością natury , są  niezwykle tajemnicze zwierzątka  ,ubarwione w jaskrawo żółte lub złociste plamy na lśniąco czarnych grzbietach , spotkać można je najczęściej w nocy. Są coraz rzadsze i coraz bardziej zagrożone wyginięciem. A  ze złotem oprócz plamek łączy je również to, iż przez kilkaset lat ich przodkowie byli celem polowań alchemików, usiłujących uzyskać z nich ten cenny kruszec lub kamień filozoficzny.

Ladies & Gentlemen ! Oto one, przedstawiam Wam salamandry plamiste – beskidzkich bratanków wawelskiego smoka. Przez lata towarzyszyły wilgotnym lasom i kamiennym rumowiskom, będąc dla ludzi  uosobieniem tajemniczości , skrytości natury ,  obiektem okultyzmu i czarnej magii.

Salamandra plamista

Salamandry są, bardzo często mylnie nazywane jaszczurkami , a to błąd, są płazami mimo podobieństwa kształtem i wielkością – to płazy ogoniaste . Podobnie również , tak jak gady – jaszczurki ,tak salamandry – płazy , są zwierzętami zimnokrwistymi. Ich skóra jest zawsze błyszcząca i wilgotna , muszą one żyć w równie wilgotnych , zacienionych miejscach , są prawdopodobnie najbardziej podobne do najstarszych przedstawicieli płazów sprzed setek milionów lat. Od lat były mylone z jaszczurkami , w wielu regionach , do dziś zresztą nazywane są jaszczyrzami czy jaszczurami .Tak jak np.  w okolicach Tatr  – dzięki czemu ciepłe źródła, gdzie w przeszłości często je widywano, otrzymały nazwę Jaszczurówka – obecnie są one  częścią Zakopanego.

 

Ciekawą cechą większości gatunków salamander jest długi, lepki język używany do chwytania owadów. Salamandry i ich mniejsi kuzyni – traszki są zwierzętami drapieżnymi, polującymi głównie na owady i inne bezkręgowce. Polują głównie w nocy. W wodzie jedzą też larwy wielu stworzeń , ponadto żywią się małymi mięczakami, a także rybami. Co więcej , uwielbiają owocniki grzybów , zwłaszcza borowików szlachetnych , kilka razy w trakcie grzybobrań przydarzyło mi się , że znajdując prawdziwka , okazywało się ,że ktoś już go wcześniej wypatrzył . Co więcej , ten ktoś pilnował skrupulatnie swojego znaleziska , łypiąc na mnie błyszczącymi oczkami. Czy te oczy mogą kłamać ? Czy można im odmówić pierwszeństwa ?  Podebrać znalezisko ? O ile więcej przyjemności można czerpać z obserwacji tak niecodziennego grzybiarza . Więc honorowo , zawsze przyznaję salamandrom pierwszeństwo. Zresztą zobaczcie sami na zdjęciu poniżej , przecież ona już nawet nadgryzła te leśną delicję

W dolinie Wilczego Potoku , w sierpniu 2016

Wokół nich powstało prze wieki wiele dziwnych i błędnych przekonań, jak to na przykład , że europejska salamandra plamista może żyć w płomieniach ognia i że tam się rodzi , przez co często , zwłaszcza w literaturze nazywane są „córkami płomieni „  Przekonującym i prawdopodobnym wytłumaczeniem powstania tego mylnego poglądu jest to, że w dawnych czasach wrzucano do kominków drewniane, próchniejące gałęzie. Salamandry często hibernują w runie leśnym, zaszyte w pniach, pod korą drzew, pod mchem i chrustem wśród którego mogą znaleźć sobie schronienie . Przyniesione przypadkiem do ludzkich siedzib mogły trafić do pieca, razem z opałem. Kiedy salamandry ratując życie uciekały,  widząc je wyłaniające się z płomieni, ludzie zaczynali nabierać przekonania, że płazy te rodzą się w ogniu. Wielu z nich do dziś przekonuje, że na własne oczy widziało szatańską „salamandrę wychodzącą z płomieni”. Prawdopodobnie przed spaleniem ratowała je wilgotna skóra, dzięki której miały pewien czas na ucieczkę.

Tak wygląda ich dom. Dolina Leśnicy październik 2015

Wszelkie „jaszczury” czyli „gady” (choć salamandra jak już pisałem jest płazem) od zawsze kojarzone były ze złem. W Polsce na przykład twierdzono, że w salamandrach zamieszkują dusze pokutujące. Obawiano się ich, bo ponoć wywoływały choroby, zatruwały owoce w sadach i wodę w studniach. Często były składane w ofierze, zakopywano je żywcem pod nowo budowaną siedzibą. Miały strzec od ognia. Skąd brały się te uprzedzenia, trudno dziś dociec. Jedno jest pewne – tylko znachorzy nie bali się salamander, pili bowiem wywar z ich skór, by wejść w specjalny rodzaj transu, pozwalający analizować stan pacjenta, zaglądać w głąb jego duszy i rozpoznawać dolegliwości. Sproszkowanej skóry salamander używali też alchemicy, poszukujący za jej pomocą sławetnego kamienia filozoficznego. Salamandry – największe krajowe płazy – budziły u ludzi zawsze skrajne odczucia. A już od starożytności, uważane były za zwierzęta magiczne. Istnieją doniesienia o używaniu toksyn z gruczołów tych stworzeń jako pomoc w medytacji, podczas wchodzenia w trans i dla uzyskania halucynacji

Salamandra plamista – łac. (salamandra salamandra)

Salamandry dodatkowo noszą na grzbiecie unikalne ogniste plamy , są niepowtarzalnie charakterystycznie ubarwione, jej aksamitna, błyszcząca, bardzo przyjemna w dotyku skóra jest czarna z jaskrawożółtymi lub pomarańczowymi plamami o nieregularnych kształtach. Nie spotkałem w swoich wędrówkach po beskidzkich lasach  jeszcze nigdy – dwóch identycznie ubarwionych stworzeń . Ubarwienie salamander jest informacją dla drapieżników: jestem trująca, niejadalna, zostaw mnie w spokoju.

W naszym ogrodzie mają nawet swój pomnik. W maju 2016

Salamandry przepięknie pachną . Jad pokrywający skórę jest bezbarwny, ma wyjątkowo przyjemny zapach ( zawsze jak spotkam salamandrę – obwącham ją ze wszystkich stron )  zapach przypomina wanilie, śluz jadowy szybko schnie na powietrzu. Horst Altman „Rośliny trujące i zwierzęta jadowite” : „Jad: w wydzielinie skóry liczne alkaloidy, m.in. samandaryna (steroidalkaloid), a także samandaron. Działanie: samandaryna wywołuje drgawki; działa także na ośrodkowy układ nerwowy, podnosi ciśnienie krwi i miejscowo znieczula. Zewnętrznie działa silnie drażniąco na błony śluzowe. Objawy zatrucia: mogą wystąpić tylko wówczas, gdy po dotykaniu zwierzęcia nie umyło się rąk. Przed myciem rąk można np. na skutek potarcia oczu spowodować ich zapalenie. Wówczas wystarczy płukać oczy czystą wodą.” Jeszcze kilka ciekawostek : salamandry mają cztery „paluszki” „u rąk” i pięć „u nóg” zaobserwujcie kiedyś jak spotkacie je w swoich wędrówkach . Pamiętajcie też , proszę ,że są to bardzo delikatne stworzenia, branie ich na ręce , czy niepokojenie ich w inny sposób jest dla nich wielce stresujące, czasami zastygają wtedy jakby były zahibernowane , czasami stres i chęć ucieczki tak nimi zawładnie, że niemal umierają ze strachu . Lepiej więc pooglądać je w ciszy i spokoju , odczekując kilka minut od ich spotkania .

W dolinie Niedźwiedziego Potoku , we wrześniu 2016

Podobnie jak niski lot jaskółki  – spotkanie ich w dzień wiązano z nadejściem deszczu . I prawdę mówiąc , z moich obserwacji , w większości sprawdza się to spostrzeżenie . Jako jedne z niewielu zwierząt mają niecodzienny dar – potrafią wyczuwać zmiany pola elektrycznego, co pomaga im podczas poszukiwania zdobyczy oraz w ogólnej orientacji w terenie. Nazywa się to elektrorecepcją , i działa bliźniaczo jak linia boczna u ryb. Salamandry , mają więc co najmniej jeden zmysł więcej niż ludzie. Ten zmysł , połączony z wyjątkową aktywnością  receptora wibracji pozwala również odczuwać ruchy podłoża, dzieląc te „mikro – trzęsienia ziemi”  na te pozytywne – kiedy na przykład dżdżownica „wykopuje” się spod trawy , i można się na nią zasadzić  ;  jak i te „negatywne”- na przykład stąpanie człowieka – oznakę niebezpieczeństwa – to wyczują z nawet trzydziestu metrów. Zwierzęta te posiadają niewielu naturalnych wrogów. Przyroda, dając  im jad, odstraszające ubarwienie oraz nocny tryb życia dość dobrze zadbała o ochronę tych płazów. Głównym zagrożeniem dla nich jest niestety człowiek i jego działalność w siedliskach – wycinka drzew oraz sztuczna regulacja leśnych zbiorników wodnych bo  dorosłe salamandry choć pływają , to tylko na krótkich dystansach , a starsze i ciężarne łatwo topią się w wodzie

Brzemienna salamandra w dolinie Dobki , w kwietniu 2016

Jeśli zaciekawiły Was te czarujące zwierzęta , wkrótce w drugiej części „O salamandrach” następna porcja ciekawostek. Do usłyszenia .